İş Hukukunda Deneme Süresi

Yeni bir işçi ile sözleşme imzalayacak olan işverene, işçiyi tanıması ve eğer memnun olmazsa herhangi bir tazminat ödemeden iş sözleşmesini feshedebilmesi için verilen süreye deneme süresi denir. Uygulamada hemen her iş sözleşmesinde yer alan ve işverene geniş yetkiler veren deneme süresi, iş kanununda belirli şartlarla sınırlandırılmıştır.

Deneme süresi serbestisi

Deneme süresi zorunlu bir uygulama değildir. Kişi pekala deneme süresi olmadan da çalıştırılabilir. Ancak uygulamada neredeyse her iş sözleşmesinde deneme süresi olduğu gözlemlenmektedir.

Deneme süresi en fazla ne kadar olabilir?

Kanunun bu konuda koyduğu sınır iki aydır. Bundan daha uzun bir süre öngörülmüş ve taraflar iş sözleşmesini bu şekilde imzalamışsa dahi deneme süresi iki ay olarak kabul edilir. İki aylık süre kesin süre değil, üst sınırdır. Daha kısa bir deneme süresi de öngörülebilir. (Toplu iş sözleşmesi ile bu süre dört aya kadar çıkarılabilir.)

İş Kanunu Madde 15/1 : Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir.

Deneme süresinde sözleşmenin feshi

İşveren deneme süresi içerisinde işçi ile çalışmaya devam etmeme kararı alırsa, herhangi bir tazminat ödemeden yahut ihbar sürelerine uymadan sözleşmeyi feshedebilir. Bu hak hem işçiye hem işverene tanınmış bir haktır. Ancak işçi çalıştığı günlerin ücretini yine de alacaktır.

İş Kanunu Madde 15/2 : Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.

Deneme süresindeki işçinin statüsü, sigortası, maaşı

Açık şekilde belirtmek gerekir ki "deneme süresindeki işçi" diye ayrı bir statü yoktur. İşçinin deneme süresi içerisinde olması onu diğer işçilerden ayırmaz. Bu işçi de diğer işçilerin sahip olduğu haklara sahiptir. Toplu sözleşme yapabilir, sendikaya üye olabilir, grev hakkını kullanabilir. İşverenin işçilere eşit davranma yükümlülüğü deneme süresindeki işçiyi de kapsar.

Deneme süresindeki işçiye de sigorta yapılması zorunludur. İşveren işçiyi "zaten deneme süresindesin" diyerek sigortasız çalıştıramaz. Deneme süresinde olmanın sigorta üzerinde herhangi bir etkisi yoktur. İşçi deneme süresi bittikten sonra nasıl sigortalı olacaksa, deneme süresinde de aynı biçimde sigortalı olacaktır. İşçi aksini kabul etse, bu konuda bir sözleşme imzalasa da sonuç değişmez. Geriye dönük olarak yatırılmayan sigorta primlerini talep edebilir.

Deneme süresindeki işçinin maaşından herhangi bir kesinti yapılamaz. Deneme süresinde olduğu bahane edilerek maaşı eksik ödenemez. İşçi deneme süresi bittiğinde ne kadar maaş alacaksa, deneme süresinde de aynı maaşı alır.

Deneme süresindeki işçi stajyer değildir

Uygulamada özellikle de genç işçilere deneme süresindeyken "stajyer" olarak hitap edildiği görülmektedir. Oysa deneme süresindeki işçinin ayrı bir statüsü yoktur. Stajyer değildir. Yalnızca en fazla iki aylığına iş sözleşmesinin feshi anlamında bazı kolaylıklar sağlanmıştır ve süre bittiğinde bu durum kendiliğinden ortadan kalkacaktır. Stajyer farklı bir statüdür ve stajyerlere özgü düzenlemelere tabidir.

İlk işine başlayan gençler ile ilgili yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.

Deneme süresi kıdeme dahildir

İşçinin deneme süresinde geçirdiği süre, kıdem hesabına dahil edilir. Yani işçinin kıdem tazminatı, ihbar süreleri, yıllık izin süreleri vs. hesaplanırken deneme süresinde geçirdiği süre de bu hesaba dahil edilir.

Örneğin 2 ay deneme süresinde, 10 ay da deneme süresi sonrasında çalışan işçi bir yılını tamamlamış ve kıdem tazminatına hak kazanmış olur.

Her iş ve işçi için deneme süresi konulamaz

Yargıtay birçok kararında deneme süresinin işverene tanınmış bir hak olduğunu ifade etmekle birlikte, hukukun genel ilkeleri gereği bu hakkın da kötüye kullanılamayacağını belirtmiştir. Deneme süresi konulamayacak haller işçiden veya işverenden kaynaklanabilir.

Deneme süresi işverenin işçiyi tanıması ve verimini gözlemlemesi için olduğundan; işveren işçiyi zaten tanıyorsa, yani işçi daha önce o iş yerinde çalışmışsa veya hali hazırda çalışan olup pozisyonu değişecekse deneme süresi konulamayacağını kabul etmek gerekir. Çünkü böyle bir durumda işverenin işçiyi tanımak için ayrıca bir süreye ihtiyacı yoktur.

Bazı iş yerleri ise deneme süresi ile işçi çalıştırmayı ve deneme süresinin bitiminde işçinin sözleşmesini tazminatsız feshederek başka işçi ile anlaşmayı genel bir uygulama haline getirmiştir. Yargıtay bir kararında bu tutumun kötü niyet oluşturacağını kabul etmiştir.

Sonuç

• Deneme süresi iş hukukunda işçi ile işverenin birbirini tanıması ve gerekirse sözleşmelerini zahmetsizce feshetmesi için kullanılan istisnai bir durumdur.

• Deneme süresindeki işçiye ayrım yapılamaz, sigorta ve maaş ödemelerinde kesinti uygulanamaz.

• Taraflar deneme süresi içindeyken iş sözleşmesini herhangi bir gerekçeye ihtiyaç duymaksızın tazminatsız ve bildirimsiz olarak feshedebilir.

Bu yazı İşçinin El Kitabı'nın 39-43.sayfalarının özetlenmiş halidir. Daha ayrıntılı bilgi ve Yargıtay kararları için İşçinin Eli Kitabı'na başvurulabilir.

İş Hukukunda Deneme Süresi