Hamile İşçilerin Hakları

Hamilelik iş hayatındaki en özel durumlardan birisidir ve hamile çalışanlar hakkında uygulanacak esaslar kanun, yönetmelik ve yargı kararları ile detaylandırılmıştır. Bu yazımızda hamilelik sürecinin en başından, doğum sonrasına kadar hamile işçilerin haklarını detaylıca anlattık.

Hamileliğin işverene bildirilmesi

Hamilelik süreci ile ilgili esaslar Gebe ve Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Daire Yönetmelik'te açıklanmıştır. Anılan yönetmeliğin altıncı maddesinde gebe çalışanın gebelik durumunu işverene bildirmesi gerektiği belirtilmiştir.

Yönetmelik Madde 6/1 : Çalışan, gebelik ve emzirmeye başlama halinde işverenini bilgilendirir.

Bu bildirimin ne zaman yapılacağı konusunda kanunda bir süre belirtilmemişse de, işçiden hamilelik haberini alır almaz işverene bildirmesi beklenemez. Ancak makul bir süre sonra gerekli tedbirleri alması için bu durum işverene bildirilir. Kanun bir yazılılık şartı getirmemişse de bildirimin yazılı yapılması, ispat açısından kolaylık sağlayacaktır.

Periyodik kontroller

Hamile işçinin çocuğunun sağlığı için belirli aralıklarla düzenli olarak doktor kontrolüne gitmesi gerekmektedir. Bu durum uluslararası anlaşmalar ve yasalarımız ile güvence altına alınmıştır. Buna göre işveren periyodik kontrollere giden işçiye ücretli izin vermek zorundadır.

Bu kontrollerin ne zaman ve ne sıklıkla olacağına hamile işçi ve doktor karar verir. Her hamilelik birbirinden farklıdır ve bebeğin sağlığı için ne sıklıkla kontrol yapılması gerekiyorsa, işçiye o kadar izin verilmelidir. Yeter ki doktor raporunda "periyodik hamilelik kontrolü" yazsın. Uygulamada genelde ayda bir şeklinde olan bu kontrollerin sıklığında bir üst sınır yoktur.

Hamilelik boyunca gidilecek kontrollerin sıklığı ne olursa olsun işçiden ücret kesintisi yapılamaz. Bu izinler yasal olarak ücretli izindir ve işçiye maaş ödenmeye devam eder. Ayrıca bu izinler yıllık izinden de düşülemez.

Hamilelikte çalışma şartları

Hamile çalışanların çalışma şekilleri diğer işçilerden farklıdır. Bu işçiler gece çalışmasına zorlanamayacakları gibi günlük 7,5 saati geçecek şekilde de çalıştırılamazlar. Gece çalışması hamilelikte olduğu gibi doğumdan sonraki bir yılda da yasaktır.

Bazı iş yerlerinde çocuğun sağlığını olumsuz etkileyebilecek etkenler (örneğin kimyasal maddeler) olabilir ve bu durumlarda hamile işçi başka çalışma alanlarına kaydırılmalı yahut çalışma saatleri bu riskten etkilenmeyecek şekilde düzenlenmelidir.

Ağır işlerde çalışma yasağı

Bazı hamileliklerde doktor, işçinin ağır işlerde çalışmasının gebelik için risk oluşturabileceğini tespit eder. Bu hususta alınan bir sağlık raporundan sonra artık hamile işçi doktorun riskli gördüğü işlerde çalıştırılamaz. Örneğin bir öğretmenin "nöbet tutamaz" şeklinde bir sağlık raporu alması halinde o işçiye nöbet tutturulamayacağı gibi, bu nedenle maaşından bir kesinti de yapılamaz.

Ancak iş yerinde işçinin aktarılabileceği daha hafif hiçbir iş yoksa çalışanın da isteği üzerine bu süre boyunca kendisine ücretsiz izin verilir.

Doğum izni

Doğum izni doğumdan sekiz hafta önce, yani hamileliğin 32. haftasında başlar. Çoğul gebelik halinde bu izin doğumdan 10 hafta önce, yani hamileliğin 30.haftasında başlar. Ancak işçi isterse sağlık durumunun uygun olduğuna ilişkin doktor onayı alarak hamileliğinin 37.haftasına, yani doğumdan üç hafta öncesine kadar çalışmaya devam edebilir. Bu durumda kullanmadığı izinleri doğumdan sonra kullanır. Yine erken doğum halinde de işçinin kullanamadığı izinler doğumdan sonra kullandırılır.

Doğum izni, doğumdan sonraki sekiz hafta boyunca devam eder. İşçinin doğumdan önce kullanmadığı izni varsa bu sekiz haftaya eklenir. Özetle doğum izni toplamda 16 haftadır.

Doğum izninde maaş

Kural olarak doğum iznindeki işçiye, işveren maaş ödemez. Çalışanlar bu 16 haftalık ücretlerini SGK'ya yapacakları başvuru ile SGK'dan alırlar. Ancak uygulamada zaman zaman işverenin işçiye maaş ödemeye devam ettiği, işçinin ise SGK'dan aldığı ücreti işverene verdiği görülmektedir. Bu uygulamanın önünde herhangi bir engel olmasa da, taraflar birbirini buna zorlayamaz.

Doğum izninin uzatılması

Bazı anneler doğumdan sonraki yasal izinleri bittikten sonra, bir süre daha çocukları ile ilgilenmek isteyebilirler. Bu durumda işverene yapacakları yazılı bir başvuru ile altı ay daha ücretsiz izin alma hakları vardır. İşveren bu izni vermek zorundadır ancak bu sürede işçiye maaş ödemesi yapılmaz, bu süreler kıdem hesabında dikkate alınmaz.

Doğumdan sonra yarı zamanlı çalışma

Doğumdan sonraki yasal izni biten annelerin diğer bir hakkı ise yarı zamanlı çalışma isteyebilmeleridir. Yine işverene yapacakları yazılı bir talep ile; birinci doğumda 60, ikinci doğumda 120, sonraki doğumlarda ise 180 gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar izin alabilirler. Bu izinler ücretsiz izindir yani işçinin maaşı, çalışma süresine göre ödenir. Aynı zamanda yarı zamanlı çalışan işçi, süt izni kullanamaz.

Yukarıda belirtilen süreler asgari süreler olup, alınacak bir doktor raporu ile doğumdan önce veya sonra anneye ücretsiz izin verilebilir. Bu sürenin bir üst sınırı yoktur. Doktor ne kadar izin verilmesi gerektiğine kanaat etmişse, o kadar izin verilmelidir.

Doğum nedeni ile kıdem tazminatı

Kadın işçiler, evlilik nedeniyle işten ayrıldıklarında başka hiçbir gerekçe olmaksızın kıdem tazminatına hak kazanırlar. Ancak bu hak, hamile işçilere tanınmamıştır. Hamile işçiler sadece hamile oldukları için kıdem tazminatı alma hakkına sahip değildir fakat işverenin yukarıda sayılan herhangi bir kurala uymaması durumunda işçinin sözleşmesini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatı alma hakkı saklıdır.

Babaların izni

Babalar da eşleri doğum yaptıklarında izin kullanma hakkına sahiptir. Bu izin beş gündür ve yasal ücretli izindir. Bu sürede maaş kesintisi yapılamayacağı gibi, bu süre yıllık izinden de düşülmez.

Yazıya ulaşmak için tıklayın.

Süt izni (Emzirme izni)

Emziren annelerin izinleri ve bu izinlerin ne şekilde kullanılacağı konusu ayrı bir yazıda incelenmiş olup, ilgili yazımıza aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.

"Doğum Yapan Annelerin Süt İzni" başlıklı yazı.

Bu yazı İşçinin El Kitabı'nın 175-184 sayfalarının bir özeti niteliğindedir. Daha detaylı bilgiye İşçinin El Kitabı'ndan ulaşabilirsiniz.

Daha detaylı bilgi için bizimle iletişime geçebilirsiniz.